In gesprek met Fatou Diome

Identiteit, altijd meervoudig en gelaagd

Tijdens het Passa Porta Festival in maart ging Fatou Diome in gesprek met François Gemenne over grenzen. De schrijfster is geboren in Senegal en kwam aan het begin van de jaren 1990 naar Frankrijk. Ze voelt zich overal thuis, zowel op het eiland Niodior, haar geboorteplaats, als in Straatsburg, waar ze nu woont.

Haar eerste roman, De golven van de oceaan, werd in verschillende talen vertaald en is net als de rest van haar oeuvre gedeeltelijk autobiografisch. Haar voorliefde voor bepaalde thema's, waaronder eenzaamheid, immigratie, de aantrekkingskracht van een andere wereld en de meervoudige en gelaagde identiteit, is daarin al meteen duidelijk. Ze schrijft ook over de terugkeer van migranten naar hun land van oorsprong, en over de onzekerheid die daarmee gepaard gaat. ‘Terugkeren is voor mij hetzelfde als vertrekken. Ik ga naar huis, maar toch ga ik naar het buitenland, want voor diegenen die ik nog steeds de mijnen noem, ben ik de andere geworden’, vertelt ze.

Een humanistisch discours dat fanatici de mond snoert

In 2001 publiceerde Fatou Diome voor het eerst een essay, La préférence nationale. In 2017 keerde ze terug naar non-fictie en richtte ze zich met Marianne porte plainte tot de identitaire beweging. De campagne voor de Franse presidentsverkiezingen was toen volop aan de gang en haar publicatie maakte veel ophef. Daardoor kreeg ze de kans om opnieuw deel te nemen aan het publieke debat. Immigratie, de verdrinkingsdood van talloze vluchtelingen in de Middellandse Zee, de gelijkheid tussen mannen en vrouwen... Allemaal onderwerpen waarbij de stem van Fatou Diome luid en duidelijk weerklinkt. Haar humanistische discours is krachtig en actueel.

Ze weet dat ze racisten en fanatici angst aanjaagt, omdat ze hen eraan herinnert dat we allemaal mensen zijn. Fatou Diome heeft de betekenis van ‘vrijheid, gelijkheid, broederschap’, de drie fundamentele waarden die op alle officiële gebouwen in haar land prijken, weer onder de aandacht gebracht. Bovendien voegt zij er nog een vierde aan toe. 'Diome' betekent in het Wolof namelijk 'waardigheid'.

Een vrije vrouw die zich opnieuw openstelt voor tradities

Les veilleurs de Sangomar, de zesde roman van Fatou Diome, begint met de ramp met de Joola, de volgepakte ferry met plaats voor slechts vijfhonderd mensen, die in 2002 tussen Ziguinchor en Dakar kapseisde en daarbij tweeduizend mensen met zich meenam. De jonge Coumba verliest haar man, Bouba. Ze is ontroostbaar en zoekt in haar dromen contact met hem en zijn lotgenoten, de nachtwakers. De djinns, die volgens de animistische traditie van de Sérères in Sangomar rondspoken, helpen haar daarbij.

Coumba's familie en de islamisten, die in de regio sterk aan invloed winnen, proberen haar op te leggen hoe ze moet rouwen, maar Coumba kiest voor de vrijheid van de pen. Ze gaat op zoek naar haar geliefde doden en kiest ervoor om haar leven in eigen handen te nemen. Hoewel Fatou Diome in deze tekst erg kritisch is voor bepaalde wantoestanden in haar land, lezen enkele prachtige, weemoedige passages ook als een eerbetoon.

Gesprek geleid door Soraya Amrani.

Photo © Sandrine Roudeix