Reizen Waes voor Chinezen. Over San Mao

Niet omdat ik er tonnen ken die wachten om te worden herinnerd, maar omdat ik wed dat ze op de meeste lijstjes van memorabele dames nauwelijks voorkomen. Mulan staat er misschien tussen, het etnische Tuoba-meisje uit het twaalfde-eeuwse gedicht dat vervolgens opdook in tal van schilderijen, romans en zelfs Disneyproducties. Alleen, het als jongen vermomde wicht is louter legende. Wu Zetian dan, de op één na enige vrouw die op de Chinese troon zat, in de zevende eeuw? Ze mag het rijk stabiel en welvarend hebben achtergelaten, haar naam is vast geen vraag voor ‘De slimste mens ter wereld’.

Denkt iemand aan Cixi, de zusjes Song of Jiang Qing – om het bij de voorbije eeuw te houden? Het zijn alvast levens met smeuïge details: de eerste dronk moedermelk bij het ontbijt, de laatste zei op haar zevende al dat ze haar vader met rattenvergif zou ombrengen. En toch. Ze ademen een al te bekende tragiek. Genre ingebonden voeten, confucianistische wijsheden à la ‘een goede vrouw is ongeletterd’ of populaire spreekwoorden over dochters, als water uitgegoten voor de deur.

San Mao, dat is blootvoetse romantiek in een lange jurk en zwijmelende Chinese meisjes die zich eveneens Echo laten noemen. Meer dan tien miljoen verkochte boeken ook, ontelbare blogs en in pre-coronatijden populaire tours, in haar vroegere woonplaats in het Spaanse La Palma evengoed als in China en Taiwan. Niks onderdrukt, deze Taiwanese, en evenmin weggelaten uit de familiestamboom omdat ze maar een vrouw was. In het geboortehuis van haar overgrootouders in Zhejiang werd een heus museum geopend. Met schoenen die haar tere voeten op lange tochten beschermden, hoeden die haar wapperende lokken bedekten en souvenirs waar ze graag over opschepte. Zo graag, dat ze er in de jaren tachtig een boek aan wijdde. Dat ging niet zozeer over materialen of stijlen dan wel over hoe zij die ‘schatten’ verkreeg en welke sentimenten eraan vastzaten.

De lezers verslonden haar verhalen, al van bij het eerste dat in 1974 in een Taiwanees blad verscheen. De schrijfster woonde toen met haar echtgenoot José in de Spaanse Sahara. Werkte hij voor de administratie van een fosfaatmijn, zij stroopte de vuilnisbelt af op zoek naar recycleerbare meubels en speelde Chinees restaurant voor zijn collega’s. Of ze hing de dokter uit, strooide vitamines en bruistabletten rond en vulde de rotte tanden van haar Sahrawi-buren met nagellak.

Het is San Mao die naar de woestijn wilde, na het zien van een plaatje in National Geographic. Van bij de eerste aanblik kreeg ze ‘Fernweh’ naar die plek. Een gelijkaardige coup de foudre deed zich zeven jaar eerder voor. Toen mensen vroegen wat haar bewoog om naar Madrid te vertrekken, kwam ze met een verhaal over een olijfboom, opgemerkt in een tijdschrift.

Officieel ging ze in de Spaanse hoofdstad naar de universiteit, maar dat werd niets. Idem dito voor Berlijn, enige tijd later. Studeren was San Mao’s ding niet – ook dat vonden lezers geweldig. Op haar twaalfde bleef ze van school weg, nadat een wiskundeleraar twee nullen op haar gezicht had getekend. Vervolgens bracht ze vele middagen spijbelend op het kerkhof door, ver weg van de levenden die haar ‘kwaad konden doen’. Haar vader, een advocaat die omstreeks de communistische machtsovername in China met zijn vrouw en vier kinderen naar Taiwan vluchtte, huurde uiteindelijk een privéleraar in. Die gaf tekenles en moedigde San Mao aan om te schrijven.

Zo vertelde ze later hoe een knappe Oost-Duitse grensagent haar hielp om een visum voor Oost-Berlijn te bemachtigen. Hij drukte haar pasfoto achterover en bejubelde haar schoonheid. Woordeloos stond het kersverse paar die avond urenlang op het perron, tot de laatste trein haar mee terug nam naar het westelijke stadsdeel.

Terug in Taipei verloofde San Mao zich in 1971 met een Duitse professor, die evenwel aan een hartaanval overleed op de dag dat ze de uitnodigingen voor het feest ophaalden. Toen ze een jaar later naar de Spaanse hoofdstad terugkeerde, had de negen jaar jongere José net zijn studie en militaire dienstplicht afgerond. Hij was onderhand meerderjarig en klaar voor de wereld met haar. Het jonge stel was ook in de woestijn niet echt alleen: miljoenen lezers keken immer reikhalzend uit naar San Mao’s avonturen.

Kolonisator noch gekoloniseerde, en gespeend van elke politieke analyse. Problemen waren nooit systemisch. Ze berustten op persoonlijke vetes en misverstanden, op te lossen met een royale dosis peace and love. Bovendien was San Mao’s gezworen waarheid relatief. Zo had ze het in het verhaal ‘Het huilen van de dromedarissen’ over haar vriend, de Sahrawi-verzetsleider, die evenwel jaren voor haar komst naar de woestijn spoorloos verdween en die ze nooit kan hebben ontmoet.

Edward Said zou haar schrijfsels als oriëntalisme verketteren, de wokebeweging haar online executie gelasten. En vraag het aan Taiwanese intellectuelen. Ze wringen zich in bochten om uit te leggen waarom ze ooit zo verslingerd waren aan San Mao’s evengoed van zelfspot als beslistheid doordrongen stukken. Dat het andere tijden waren, zeggen ze dan. En dat San Mao deed wat weinigen durven of kunnen: vrij zijn, zonder meer claimen en verkondigen.

-

Van San Mao verscheen in het Nederlands het boek Berichten uit de Sahara (Atlas/Contact, 2019).